واکنش‌ها به آتش‌ بس میان ایران و اسرائیل؛ سکوت تل‌آویو و تردید تهران/ پنجره ای شکننده به روی دیپلماسی در دل طوفان بدبینی

اقتصاد۲۴-  اعلام توافق آتش‌بس ایران و اسرائیل توسط دونالد ترامپ موجی از واکنش‌های داخلی و بین‌المللی را به همراه داشته است. در فضای سیاسی ایران، نگرش غالب تحلیلگران و چهره‌های تأثیرگذار نسبت به اخبار مطرح‌شده، همراه با تردید جدی است.

این گزاره عمدتاً نه به مثابه تحولی راهبردی در عرصه سیاست خارجی، بلکه در قاموس یک تاکتیک رسانه‌ای ارزیابی می‌شود. شماری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز با اصرار بر این نکته تأکید کردند که هرگونه توافق آتش‌بس میان ایران و اسرائیل مستلزم اطلاع‌رسانی رسمی و تصویب نهاد‌های ذی‌صلاح کشور است؛ بنابراین صِرف اظهارات یک مقام آمریکایی فاقد وجاهت لازم برای پایه‌ریزی تصمیمات کلان محسوب می‌گردد. 

در عرصه جهانی، نهاد‌های بین‌المللی از جمله اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد با رویکردی محتاطانه به این ادعا واکنش نشان داده‌اند. سخنگوی اتحادیه اروپا با استقبال مشروط از هرگونه کاهش تنش‌های خاورمیانه‌ای، خاطرنشان ساخته که در حال حاضر داده‌های کافی برای تأیید یا ابطال این توافق فراهم نیست.

همزمان، رسانه‌های اسرائیلی از انتشار هرگونه موضع رسمی خودداری کرده‌اند و دولت تل‌آویو نیز تاکنون بیانیه‌ای صادر ننموده است. این سکوت هدفمند، بر پیچیدگی‌های پنهان پرونده افزوده و مؤید آن است که روند‌های پشت‌پرده فراتر از ظواهر موجود، از عمق راهبردی برخوردار است.

با این حال در فضای ملتهب خاورمیانه، این آتش‌بس همچون صاعقه‌ای در مه جنگ ظاهر شد، رویدادی پیچیده در تقاطع ژئوپلیتیک شکاف‌خورده منطقه. این واقعه صرفاً یک گزینه دیپلماتیک نیست، بلکه آزمونی استرس‌زا برای نظام بین‌الملل در مواجهه با دو بازیگری است که تقابلشان از سوریه تا دریای سرخ را به میدان آزمایش تسلیحات پیشرفته تبدیل کرده است.

تناقض ذاتی در این صحنه آنجاست که تهران با استراتژی «دفاع پیش‌دستانه» و اورشلیم با دکترین «ضربه پیشگیرانه»، آتش‌بس را نه «پایان درگیری»، بلکه مکثی تاکتیکی برای بازتوزیع کارت‌های قدرت می‌بینند. با این حال، نوسانات بازار‌های جهانی از نفت تا بورس‌های آسیا فریاد می‌زنند که هزینه مادی تشدید بحران، از مرز‌های ایدئولوژیک فراتر رفته است.

واکنش‌های داخلی ایران

واکنش مقامات و نهاد‌های ایرانی به ادعای آتش‌بس، طیفی از تردید شدید تا تأیید محتاطانه و حتی انکار را در بر می‌گیرد: سخنگوی وزارت خارجه (اسماعیل بقائی) با لحنی تند، اظهارات دبیرکل ناتو در تبریک حمله به ایران را «شرم‌آور، نفرت‌انگیز و غیرمسئولانه» خواند و حمایت از ظلم را فاقد شرافت دانست. 

سید محمد مرندی (مشاور وزیر سابق خارجه) هرگونه آتش‌بس را رد و اخبار را «جعلی» خواند. مهدی محمدی (مشاور رئیس مجلس) اعلام توقف جنگ را «فریب برای غافلگیری» دانست.

جلال رشیدی کوچی (نماینده پیشین مجلس) با استناد به اهداف محقق‌نشده اسرائیل (نابودی برنامه‌های هسته‌ای و موشکی، تغییر حکومت)، بر شکست دشمن تأکید کرد. 

محمدجواد ظریف وزیر سابق امور خارجه ایران در واکنش به برقراری آتش بس میان ایران و اسرائیل در توییتی نوشت: ایران با هزاران سال تاریخ، هیچگاه تسلیم نشده و نخواهد شد. نیرو‌های مسلح قهرمان ما، با حمایت مردم مقاوم، نشان‌دادند که هر متجاوزی صرف‌نظر از حامیانش همواره در قمار خود باخته و خواهد باخت. «هنر معامله» با ایران نیازمند احترام است و نه بمب.

سید عزت‌الله ضرغامی نیز این رویداد را تغییر‌دهنده معادلات جهانی و نتیجه «شجاعت و مقاومت» ملت ایران خواند.

بیشتر بخوانید: نوای صلح و همبستگی در میدان آزادی/ برای نخستین‌بار توسط کمپین به_نام_ایران همبستگی ملی، دفاع میهنی

علی ربیعی (دستیار اجتماعی) بر «ائتلاف بزرگ اجتماعی» مردم، رهبری، دولت و نیرو‌های مسلح به عنوان عامل عقب‌نشینی دشمن تأکید کرد.

محمدرضا عارف (معاون اول رییس‌جمهور) عملیات «بشارت فتح» را نشان‌دهنده توانایی ایران و شکست دشمن خواند و هشدار داد سطح بلوغ سیاسی پس از جنگ اهمیت حیاتی دارد.

حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس جمهور در دولت روحانی، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:جنگ پایان نیافته است. ما در سخت‌ترین نقطه جنگ ایستاده‌ایم. ما نه شسکت خوردیم و نه پیروز شدیم. دشمن هم نه شسکت خورده و نه پیروز شده است.  آتش بس نه موقت است و نه دائمی، بلکه مشروط است به توانمندی در بازسازی توان هجومی و دفاعی و اقتدار اقتصادی و انسجام اجتماعی در سریعترین زمان ممکن.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران در دوره‌های یازدهم و دوازدهم با صدور بیانیه‌ای، ضمن تسلیت به خانواده‌های شهدا و مردم در پی حملات اخیر، تأکید کرد: «تجربه لبنان و تحولات اخیر نشان داد آتش‌بس الزاماً نشانه پایان تهدید نیست. نباید فریب واژگان را خورد. آمادگی کامل اطلاعاتی، دفاعی و امنیتی باید حفظ شود.»

مهدی محمدی، مشاور رئیس مجلس هم در شبکه ایکس نوشت: ‌پالس‌های توقف و خاتمه جنگ، آتش بس، عدم پاسخ به ضربه و هر چیز دیگری از این دست، از جانب ترامپ یا رژیم، صرفا فریب با هدف غافلگیری و ژست دروغ با هدف تشدید درگیری است. اگر هوشمند نباشیم سخت ضربه خواهیم خورد.

محمد علی شعبانی (مشاور سابق ظریف) از توافق آتش‌بس خبر داد که توسط برخی رسانه‌ها تکذیب و او را «نفوذی فراری» خواندند. یک منبع رسمی ایرانی به الجزیره قطر احتمال آتش‌بس را «روی میز» عنوان کرد، در حالی که منبعی دیگر به فارس، طرح ترامپ را «کاملاً کذب» و برای انحراف افکار عمومی دانست.

احمد زیدآبادی، تحلیلگر سیاسی، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: دسترسی مناسبی برای مطالعه عمق خبر‌های مربوط به آتش‌بس ندارم. اگر گزارش‌های جسته و گریخته در این باره صحت داشته باشد، آثارش موفقیتی برای مردم ایران است. بدون شک پایان جنگ پیامد‌های سیاسی بسیار گسترده‌ای به دنبال خواهد داشت. سطح بلوغ ما ایرانیان در آن مرحله، بیش از مرحلهٔ جنگ، نمایان خواهد شد.

واکنش‌های خارجی و بین‌المللی

موضع‌گیری بازیگران خارجی عمدتاً با احتیاط و درخواست برای تثبیت وضعیت همراه است:

اتحادیه اروپا (کایا کالاس) آتش‌بس را «خبری خوب، اما شکننده» ارزیابی کرد و گفت: «اکنون زمان بازگشت به پای میز مذاکره است... باید از هرگونه تشدید تنش‌ها اجتناب شود.» سخنگوی اتحادیه نیز پیش‌تر هر کاهش تنش را مثبت، اما نیازمند تأیید بیشتر دانسته بود. تروئیکای اروپایی (فرانسه، انگلیس، آلمان) با اشاره به آتش‌بس «شکننده»، خواستار بازگشت ایران به میز مذاکره شدند. در این بین، سکوت رسمی تل‌آویو بر ابهامات افزوده است. روزنامه یدیعوت آحارنوت مدعی شد ایران قصد تسلیم ندارد و بخشی از توانمندی‌هایش حفظ شده‌است.

همچنین رویترز به مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم مقامات آمریکایی (ونز، روبیو، ویتکوف) با ایران برای دستیابی به آتش‌بس اشاره کرد. خبرگزاری فرانس ۲۴ گزارش داد نمایندگی ایران در سازمان ملل از اظهارنظر درباره دریافت یا پذیرش پیشنهاد آتش‌بس خودداری کرده است.

لزوم حیاتی حفظ آتش‌بس: فراسوی منازعه

حفظ این آتش‌بس شکننده، فارغ از صحت‌سنجی ادعا‌های لحظه‌ای، به ضرورتی تمدنی و راهبردی بدل شده است که مهار سه گسل بحران‌زای منطقه‌ای و جهانی در گرو آن است. خاورمیانه شاهرگ انرژی جهان است. هر تشدید درگیری، زنجیره تأمین جهانی را به ویژه از مسیر حیاتی تنگه هرمز (مسیر ۳۰٪ تجارت نفت جهان) با مخاطره رو‌به‌رو می‌سازد. نوسانات بازار‌های انرژی و مالی پیامد بی‌ثباتی منطقه‌ای است که دامن‌گیر اقتصاد‌های دورافتاده نیز می‌شود.

نکته دوم اینکه منطقه در آستانه تبدیل شدن به آزمایشگاه تسلیحات نسل ششم (پهپاد‌های هوشمند، سلاح‌های پالس الکترومغناطیسی، جنگ سایبری پیشرفته) قرار دارد. تداوم درگیری‌ها این روند مرگبار را شتاب می‌بخشد و معادلات امنیتی را به ورای مرز‌های قابل پیش‌بینی سوق می‌دهد. از طرفی گزارش‌های سازمان‌هایی مانند پزشکان بدون مرز از بیمارستان‌های دمشق تا حیفا و تهران، گواه بار سنگین انسانی درگیری‌های جاری است.

آتش‌بس فرصتی حیاتی برای رسیدگی به آوارگان، مجروحان و بازسازی حداقلی زیرساخت‌های حیاتی است. تجربه تاریخی نشان می‌دهد پنجره دیپلماسی در چنین منازعاتی پیش از آنکه به‌طور کامل باز شود، می‌شکند؛ این آتش‌بس، اگر واقعی باشد، می‌تواند آخرین پل پیش از سقوط به پرتگاه سناریوی فاجعه‌بار «باخت-باخت» مطلق باشد؛ و در نهایت

بیشتر بخوانید: ابهام در موفقیت حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران/ اتحادیه اروپا به مناقشه برسر گزارش درز شده پنتاگون پیوست

اظهارات متناقض و فضای ابهام‌آلود پیرامون آتش‌بس ایران و اسرائیل، آینه‌ای از پیچیدگی فضای سیاسی منطقه و بازی بزرگ قدرت‌های فرامنطقه‌ای است.

در حالی که مقامات ایرانی بر عدم دریافت پیشنهاد رسمی یا ماهیت فریب‌کارانه آن تأکید دارند و اسرائیل با سکوتی معنادار به دنبال مدیریت بحران است، یک واقعیت غیرقابل انکار وجود دارد: حفظ و تثبیت هرگونه مکث در درگیری‌ها  صرف‌نظر از منشأ آن می‌تواند از گسترش دامنه ویرانگر جنگ جلوگیری کند. این فرصت شکننده، اگر با هوشمندی و مسئولیت‌پذیری جامعه بین‌الملل و بازیگران اصلی همراه شود، می‌تواند زمینه‌ساز بازنگری در راهبرد‌های امنیتی تخریب‌محور و گشایشی هرچند کوچک به سوی گفت‌و‌گو‌های جدی باشد.

با این حال، تجربیات تلخ گذشته مانند نقض مکرر آتش‌بس‌ها در لبنان و اظهارات مقامات اسرائیلی مبنی بر حفظ حق پاسخ‌گویی، هشداری جدی است: این آتش‌بس تنها زمانی به ثمر می‌نشیند که با مکانیسم‌های نظارتی قوی و التزام عملی طرفین به عدم تشدید مجدد همراه باشد. آینده ثبات خاورمیانه و هزینه‌های انسانی و مادی آن، در گرو تبدیل این مکث تاکتیکی به فرصتی استراتژیک برای خروج از چرخه معیوب خشونت است. زمان نشان خواهد داد آیا این پنجره شکننده به روی دیپلماسی گشوده می‌ماند یا در طوفان بدبینی و مانور‌های پشت‌پرده، برای همیشه بسته خواهد شد.